Ses günlük yaşamda önem taşıyan, cevre ile iletişimi sağlayan kişiye özel bir oluşumdur. Temel olarak dil, dudak ve dişlerin yardımı ile şekillenen, farenks, damak ve burun rezonasyonu ile güçlenen ses tellerinin titreşimidir. Konuşma sırasında dudaklar, dişler, dil, damak ve ses tellerinin birbirleri ile teması artikulasyonu sağlar. Konuşma sırasında ses tellerinde titreşime neden olan solunuma dikkat edilmesi gerekir. Ses hastalıklarında gözlenen en sık belirti ses kısıklığıdır. Ses kısıklığı sesin boğuk, kısık, pürüzlü, çatallı, dalgalı olması olarak tarif edilebilir. Ayrıca gün içinde seste değişiklik, konuşmada zorluk, boğaz ağrısı gibi şikayetlerde olabilir. Genellikle sesin yoğun kulanıdığı meslek gruplarında (öğretmen, imam, çağrı merkezi çalışanları, şarkıcı, avukat, vb.) ses hastalıklarına daha çok rastlanır. Ses kısıklığı KBB, nöroloji, psikiyatri doktorlarından ve konuşma patoloğundan oluşan bir ekip tarafından değerlendirilmelidir.
Ses kısıklığı nedenleri
1. Fonksiyonel
1. Psikojenik
Anksiyete, endişe, depresyon, kişilik bozuklukları, spazmodik disfoni, puberte (mutasyonel falsetto)
2. Habituel
Hiperkinetik ya da hipokinetik habituel disfoni
2. Organik
1. Enfeksiyonlar
Viral ya da bakteriyel üst solunum yolu hastalıklarının tetiklediği farenjit, sinüzit, larenjit
2. Enfeksiyon dışı larenjit
Alerji, irritant maddelerin solunumu, sigara, larengofarengeal reflü
3. Travma
a. Fiziksel travma ( öksürük, yüksek ses ile konuşma, şarkı söyleme , entubasyon)
b. Cerrahi travma ( tiroidektomi, kalp cerrahisi, göğüs cerrahisi, ses tellerine yönelik cerrahi işlemler)
4. Nörolojik bozukluklar
Parkinson hastalığı, myasteni gravis, ALS, multiple skleroz, serebrovasküler bozukluklar
5. Genetik sendromlar
Cri du cat, Gerhart sendromu, Werner sendromu
6. Endokrinolojik
Puberte, hipotiroidi, hipertiroidi, menstrual siklus, gebelik
7. Yaşlılık
8. İlaçlar
Antihipertansifler, bronkospazm yapan ilaçlar, hormonlar, doğum kontrol hapı
9. Tümörler
a. Benign ( nodül, polip, papilloma, granuloma)
b. Malign
Ses kısıklığında tanı
1. Anamnez
Ses kısıklığının başlangıcı, süresi, uygulanan tedaviler, daha once ses kısıklığının olup olmadığı, sigara kullanımı, hastanın mesleği, sistemik hastalıkları, genetik özellikler, geçirdiği cerrahi girişimler, hastanın psikolojik durumu değerlendirilmelidir.
2. Fizik muayene
Seste değişikliğe neden olabilecek burun tıkanıklığı, bademciklerde büyüklük, ses tellerinde patolojiye neden olabilen farenjit, sinüzit, allerjik rinit araştırılmalıdır.
3. Indirek larengoskopi
Poliklinik şartlarında endoskopik olarak ses tellerinde nodul, polip, lökoplazi, displazi, kanser, reflü ya da fonasyon sırasında kapanma bozukluğu olup olmadığı değerlendirilir. Uyum sağlayamayan hastalarda transnazal (burundan) fiberoptik larengoskopi uygulanabilir.
4. Videolarengostroboskopi
Kesik ışığın frekansının ve ses tellerinin titreşimlerinin frekansı ile uyuşması ses tellerinin dalgalanmasını yavaşlamış olarak gözlenmesine neden olur. Böylece ses tellerindeki patolojiler daha iyi belirlenir.
5. Direkt larengoskopi
Ameliyathane şartlarında mikroskopik olarak büyütülerek ses tellerinin değerlendirilmesidir.
6. Akustik ve aerodinamik analiz
Sesin frekansı, şiddeti , ses tellerinin titreşimi ve solunum analizi edilir.
7. Larengeal Elektromiyografi (EMG)
Ses tellerini çalıştıran kasların fonksiyonunun değerlendirildiği iğne ve elektrod ile yapılan bir uygulamadır.
Ses kısıklığında tedavi
1. Ses istirahati
Enfeksiyoz, travmatik yada cerrahi sonrası ses kısıklığının kalıcı olmaması ve ses tellerinde oluşan patolojinin gerilemesi için ses istirahati önemlidir.
2. Medikal tedavi
Enfeksiyon, alerji, larengofarengeal reflü, psikojenik ses kısıklığı gibi durumlarda medikal tedavi verilir.
3. Ses terapisi
Ses telinin nodul ve polibinde, fonksiyonel ses kısıklıklarında, tek taraflı ses telinin çalışmadığı durumlarda, nörolojik ses kısıklıklarında, fonocerrahi öncesinde ve sonrasında ses terapisinden fayda görülebilir.
4. Fonocerrahi
1. Mikrolarengeal Cerrahi (MLS) Genel anestezi altında mikroskopik olarak nodül, polip, sulkus, granulom, papillom, displazi, kanser, ses teli felcinin solunumu güçleştirdiği patolojilerde kullanılan cerrahi tedavidir.
2. Intrakordal enjeksiyon Ses tellerinde kapanma problemine neden olan ses teli felci, sulkus anomalileri, yaşa bağlı ses telindeki zayıflığın ya da ses teline yapılan cerrahi işlemlerin tedavisinde çeşitli materyallerin ses teline enjeksiyonu ile daha iyi bir ses elde edilmesi amaçlanır.
3. Tiroplasti Ses tellerinin pozisyonu ve gerilimi değiştirilerek tek taraflık ya da çift taraflı ses teli felcine bağlı ses kısıklıklarında, sesin inceltilmesi yada kalınlaştırılmasında kullanılan cerrahi tedavidir.
5. Botoks enjeksiyonu
Spazmodik disfoni tedavisinde EMG kullanılarak patolojiye yol açan larengeal kas gruplarına botoks uygulanmasıdır.
İleri evre ses teli kanserlerine yönelik tedaviler evreye gore açık yada kapalı teknik cerrahi, radyoterapi ve kemoterapi olarak değişmektedir.
Öneriler
1. Bol su tüketin
2. Alkollü ve kafeinli gıdalardan uzak durun.
3. Sigara içmeyin.
4. Yüksek ses ile uzun sureli konuşmalar yapmamaya çalışın.
5. Acılı, baharatlı, ekşi gıdalardan ve asitli içeceklerden kaçının.
6. Tok olarak uyumayın.
7. Ses kısıklığı ortaya çıktığında konuşmaktan çekinin. 10 günden uzun süren ses kısıklığında mutlaka KBB doktorunuza muayene olun.
Kaynaklar: *Larenks Hastalıkları, Prof.Dr. Sefa KAYA. Bilimsel Tıp Yayınevi, 2002.
*Laryngology and Head&Neck Surgery, Volume 5, Scott-Brown\'s Otolaryngology. Butterworth-Heinemann International Editions,1997.
